وظایف والدین در قبال فرزندان از دیدگاه قرآن و حدیث

وظایف را این گونه معنا کرده اند و در فرهنگ عمید این طور آمده: وظایف (به فتح واو و کسر همزه) جمع وظیفه. وظیفه: (به فتح واو) جیره روزانه، کار و خدمت، (کاری که انسان مکلّف به انجام دادن آن باشد)، جمع وظایف . در لسان العرب آمده: «و وَظَّفَ الشیءَ عَلی نَفْسهِ وَ وَظَّفَهُ توظیفاً: اَلْزَمَها اِیّاه»؛ خودش را مجبور کرد (ملزم کرد، واداشت). «وَ قَد وَظَّفتُ لَهُ توظیفاً علی الصبیِ کُلُّ یَوْمٍ حِفْظَ آیاتِ مِن کتاب اللهِ ـ عَزَّوَجَلَّ » (هر روز کودک را بر حفظ آیات کتاب خدا مجبور می کردم و وامی داشتم). و در تاج العروس آمده: «وَظَّفْتُ عَلی الصبیِ کُلُّ یَومٍ حِفْظ آیاتِ مِن کتاب الله ـ عَزَّوَجَلَّ ـ و یُقالُ وَظَّفَ عَلیهِ العَمَلَ وَ هُوَ مُوَظَّفٌ عَلیهِ » هر روز وظیفه حفظ آیات کتاب خدا را بر کودک محوّل کردم و بر او کار محوّل کرد (واگذار کرد) و بر او محوّل شد (تحمیل شد). و دوباره در تاج العروس ابن عباد گفته: «قالَ ابنُ عبادٍ الوظیفهُ (العَهْدُ وَ الشَرْطُ ج وظایف) » وظیفه به معنای رسیدگی کردن، توجّه کردن و متعهّد کردن، ملزم کردن، مقیّد کردن (کسی را به چیزی)، شرط کردن (بر کسی چیزی را) می باشد و جمع وظیفه وظایف است. در لسان العرب معنای دیگری برای وظیفه آورده: «وَظَّفَ: الوظیفَهُ مِنْ کُلِّ شَیءٍ: ما یُقَدِّرُ لَهُ فی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ رِزْقٍ اَوْ طَعامٍ اَوْ عَلَفٍ اَوْ شَرابٍ، وَ جَمْعُها الوظائف و الوُظُف .» در مختار الصحاح نیز شبیه همین آمده: «(الوَظیفهُ) ما یُقَدِّرُ لِلْاِنسانِ فی کُلِّ یومٍ مِنْ طعامٍ اَوْ رِزْقٍ وَ قَدْ (وَظَّفَهُ توظیفاً) » وظیفه از هر چیزی: آنچه برای او در هر روزی از رزق یا طعام یا علف یا شراب مقدّر می شود (جیره روزانه، مقرّری روزانه). کلمه وظائف در لغت معادل کلمه تکالیف نیز به کار رفته، مناسب دیدم این کلمه را نیز موشکافی کرده تا معنای وظایف آشکارتر شود. تکلیف را این گونه معنا کرده اند، در مجمع فرموده کَلَّفَ به معنی ظهور اثر است و الزام شاقّ را از آن جهت تکلیف گویند که اثرش در انسان ظاهر می شود. تکلّف آن است که انسان کاری را به مُسقّت یا تصنّع انجام دهد. طبرسی فرموده: «التّکلیفُ اَلْاِلزامُ الشّاقِّ» (در اینجا تکلیف به معنی الزام به عمل شاقّ است) . در مختار الصحاح آمده: «(کَلَّفَهُ تکلیفاً) اَیْ اَمَرَهُ بما یَشَقُّ عَلَیْهِ» (او را به چیزی که برای او سخت (سنگین) است امر کرد) . و در فرهنگ عمید نیز چنین آمده: تکالیف: کارهای سخت، مشقّت ها، جمع تَکْلِفَه . در آغاز می خواستم از دوره جنینی و مراقبت های خاص آن شروع کنم ولی به ذهنم خطور کرد که کدام عامل (وراثت یا محیط) در جنین موثرتر است، بعد از این که نگارش این مرحله به پایان رسید، طی مطالعاتی که داشتم متوجه شدم مراقبت های قبل از انعقاد نطفه هم اهمّیت فوق العاده ای در سلامت و سعادت فرزند ایفا می کند، از این رو به توضیح این قسمت پرداختم و بعد مراقبت های دوره جنینی را به رشته تحریر درآوردم. از وظایف والدین، شمول و پیوستگی آن در طول دوره زندگی فرزند است که گستره آن، دوره قبل از تولّد، مقدّمات انعقاد نطفه، مرحله آمیزش، دوره بارداری، شیردهی، دوران کودکی و… (پرورش دینی کودک، نوازش کردن و بوسیدن کودک، وفای به عهد و عدالت در میان کودکان، احترام و محبّت به کودک، هم بازی شدن با کودک و… . مرحله بلوغ (دوران نوجوانی)، احترام و تکریم به شخصیّت نوجوان، بیدار کردن حس مذهبی نوجوان و… . دوره جوانی و مرحله تزویج فرزند، ملاک های انتخاب همسر شایسته، نظارت و هدایت پس از تزویج و… را در بر می گیرد. در میان مراحل و دوره های گفته شده، دوره قبل از تولّد، از حسّاسیت بسیار زیادی برخوردار است و همچون خشت اول ساختمان، تربیتی خواهد بود که اگر کج نهاده شود، ساختمان را دچار آسیب جدّی می کند و اصلاح چنین ساختمانی، بسیار طاقت فرسا و مشقّت بار است، اگر نگوییم ناشدنی و چه بسا غیرقابل جبران خواهد بود؛ مانند این که فرزند، کور یا لال یا… به دنیا بیاید. بنابراین اوّلین و مهم ترین مسئولیت تربیت فرزند، هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ رتبه، بر عهده پدر و مادر است تا از ابتدایی ترین لحظه ممکن، نسبت به تربیت فرزندی سالم، شایسته و مفید اهتمام ورزند. و به فرموده مولای متقیان حضرت علی(ع) به فکر تربیت فرزندانی فرمان بردار و خداترس باشند . در پایان یادآور می شوم که وظایف والدین نسبت به فرزندان فراتر از این هاست، منتها در این پایان نامه سعی شده رئوس و اهمّ وظایف والدین نسبت به فرزندان ذکر شود. امید است چراغی باشد فراسوی والدین فردا برای روشن تر شدن راه پرپیچ و خم تربیت فرزندان و گامی باشد به سوی متعالی کردن تربیت نوگلان باغ زندگی مان. به انتظار آن روز ـ ان شاء الله.